Di pişt dewlet a ‘Usmanîyan, îro sed sal e ummet cîhanê de -taybetî jî- Şerq a Navîn de mexdûr e; Kurd û Kurdistan hem mexdûr hem mehkûm e. Heqîqet ev e; sedema çar û naçarîya ummetê; cehalet a millî û hîsabên ecnebîyan yên kûr e, yên Kurdan jî birayên wanê musilman in. Heqîqet a ewwil; zanîna wê pirsgirekê re keramet lazim nîne; bi aqlê selîm nêrandin û dîtin wê kula herêmê yên qedîm re bes...
1. Zemanek hebû Zimanek hebû di devê zilamekî de Di devê bi hezaran bi milyonan Li bakurê dinyaya kulek… Di jiyana dinyayê de, ji mêj ve dihat Ber bi dahatû ve dimeşiya Meşiya meşiya bi sedan bi hezaran salan Gelek rûbar dîtibû, gelek qonax gelek mîr Gelek axa dîtibû gelek şah, gelek emîr Gelek rênas dîtibû gelek geda gelek şa’îr Di gelek merhaleyên xewş û geş bihurîbû Kesî derîyê xwe lê negirtibû, Qedrê qelema wî...
Kurdistan, navê axa Kurd bi hezar sala li ser jîyana xwe didomîne. Di dîrokê de cara yekem bi navê “Kurdistan” eyaletek di dewra Selçûkîya de ji teref Sultan Sencer (1118-1157) ku navenda wê Kela Buharê bû, hatiye avakirin. Kela Buharê nêzîkî Hemedanê ye. Ev eyalet di tarixê de bi navê etnîsîta Kurda ya ewil bi fermî hatîye naskirin. Di wê demê de ku Alpaslan hate Anatoliyayê, di nav artêşa wî de 10 hezar leşkerên ‘eşîretên...
Li vê cîhanê Ji ber hîcranê Derda dikşînim Bi ruh û canê Ez te nabînim Loma ğemgînim Çavêm bi hêsir Dil bi birînim Were delalê Husun li balê Çavêm ronî ke Di vê sersalê Îd û sersala Li me ‘evdala Carek bi tenê Bike sewala Hingî bi hirsim Her dem bi tirsim Jibo bibînim Herro dipirsim Were delalê Xwedî cemalê Ma qey carekê Em nayên balê Bulbul de were Jiyan kedere Dila tu...
Mijê avêt serê kûpan, werin tedbîrekê çekin. Xwe bişdînin di herbê de, nefs û şeytan qerar nayê. Li me nîşan e sarmayê, gelek hatin li dinyayê. Lîbasê taqwê peydakin, liber seqmê sabir nayê. Li pêşya te zivistan e, berf û teyrok û baran e. Ne qûnaxe ber û ban e, ji malve qet xeber nayê. Ne heval ma ne gazî ma, ne erzûhal ne zarî ma. Di qebra kûr de tazî ma,...
Ezê bangdim rastîyê, dest bidim dergûşa jîyanê bi dagerîn Reşika çavan di nezer de mezin bikim bi raperîn Pêjn û bala bêrîyan hebûnek lêbikim nivîsek nazenîn Destpêka min ev bûna, hebûna… …pê ewlemendbûnam bi tîrijek rozerîn. Bi şîret û rêç û dustûr bihebanda min bi soz û peymanî. Ez li bende bûm çiqas, benda hatinê bi hesret Bi gilî û gazin bigotana min çi kişandî bi kesret Derbas bûn û çûn lipey hev demsal...
Qıj ma tuti sabi Tê bi dadi bi babi Berd kufur’ir kerd tabi Wa kerre ti’z quçê kemal serıw Puk bager, qıj çiye İnsonti ra vejê bi kuye Ğem tu nıw tım huyê Wa kerre tı’z kuçê kemal serıw Serd bager varon Ğem tu new ze karon Tut ma xapnê dı ‘evaron Wa kerre tı’z kuçê kemal serıw Qıj ma kuyon dı’v zê esir Lıng çiye akerdıv pesir Qe zalim tu’r nikerd...
Nêzîkî deh sal berê bû… Mala me li navçeya Serêkanîya Ruhayê bû. Havîn bû, dinya gelekî germ bû. Bavê min Seyda Mela ‘Eliyê Êzdarî ji me re go: “Hûn hene gelo, em herine Doğubeyazîtê (Bazîdê), serdana Şêx Ehmedê Xanî bikin?” Min, navê Şêx Ehmedê Xanî ji zû de bihîstibû. Piştî xilaskirina Qur’anê, bavê min ‘Eqîda Îmanê bi min dabû xwendin. Dûvre di havînên salên 90an de ez diçûm medresê, min li wir Nûbihar jî xwendibû....
Yek ji telîfatê Şêx Ehmedê Xanî yê. Ferhengek bi ‘Erebî û Kurdî ye. ‘Îbaretê ji 216 beyta ye. Navê wê Nûbihar e, yanî bihara ewil weya Nobar e, yanî dexla (mehsula) ewil. Tê de xîlaf heye. Şêxê Xanî wê li ser weznên ‘erûzê nezm kirîye. Weznên wê gihîştine 13 heba. Ji wan wezna çar heb jê ji behra recez in, sisê jî hezec in, dido jî behra remel in, ji mudaru’ û besît û serî’...
Devera Badînan û Hekarî wekî ji jêderên eslî yên edebîyata Kurmancî diête wergirtin ku hêlîna êkê ya edebîyata Kurmancî bû. Çunkî ew şa’îrên ku berê binaxeyê şi’r û pexşana Kurmancî danayî li vê herêmê gehiştibûn kesên wek Hemîdî, ‘Elîyê Herîrî, Mîr ‘Îmadeddînê Hekarî, Feqîyê Teyran û gelekên dî baştirîn nimûne ne li ser vê çendê. Ji ber vê êkê mirov dişêt bi piştrastî vebêjit ku lehceya Hekarî û Badînî jî pişkeke jê- heta nuke lehceya...
