Be nomeyê Homayo bexşendî û bexşîyoxi (ma dest be wendişkenî).
- Ma sîneyê tu nêkerd a û nê kerd hîra
Rina me’nayê ina ayeti ser sureyê Zumer ayeta 22’ini di hina vîyerena:
“ Gelo kesêko Alleh qefsing/sîneyê yi Îslomî ri kerdo hîra û wu Rabbê xu ra yo nûr sera nîyo? Kesêko qelbê yin zîkrê Homê ra (îmonî rî) qefilya/qesiyayo rusfayî yînî bi. Ha ê kesî he yo mîyonê şaşîya eşkera de.”
Ina ayeti ra yena fohmkerdiş akerdiş û hîrakerdişê qefsingê Hz. Muhammedî ra ‘fohmkerdişê yi beşerî be wehyî zêdîyaya.’[1]
Rina mufessîr vonî, ‘In akerdişê sîneyê Hz. Muhammed aleyhi selam zêdîyê fohmkerdiş û berzîyê me’newîyata ku dîyaya ci, wa wu wehyêka yî rî yena fohmbîker, bipaw û wazîfeyê pexamberîyê xu bîyaro ca.’[2]
Rina tay mufessîrî zî vonî ‘În ayet, dewomê sureyê Duha yê ku, yo müddet benatê dîya bi wehy û newe ra be destpêkerdi wehyî me’newîyatê Hz. Muhammed zêdîyaya.’[3]
Rina yena vatiş, akerdişê qefsingê Hz. Muhammedî raştî ra bîya; ina ayetî zî a bîyaye ser nîşondona:
“Hz. Muhammed aleyhi selam vati bi, ‘Ez cê Laconê Sa’d bîn Bekr di lonîya û pawîyayo. Ruecêk ez û birayê mi şitî pîya penîyê bononî ma di varêk çerinene. A hel di kesî çilî yin sipîyê ome cê mi. Destê yoyî di tasêka zerrîn bi bi zere ay vor dekerdi bî. Yin ez depişta, qefsingê mi qelişna, qelbê zî vet û qelişna. Eyi ra yo çilkeka gunîya sîya vet û eşt yo kişt. Sîne û qelbê mi be a vor kerdi pak.”[4]
- Û ma barê tuya giron (tu) paştî ra ru nîna?
- A barêka paştê tu kerdi bî çowt.
În wurd ayetoni di meqsedê ‘a barêka paştê Hz. Pexamberî kerda çowt’ û ‘barê giron paştî ra ru nînayiş’i di tay akerdişî est î:
Tayî alîm vonî ‘Bari ra meqsed efwkerdişê gunon û bexşkerdişê xetayonê Hz. Muhammedî ya.’ In vatiş sist û zeîf o[5]; çimkî Muhammed aleyhîselam nubuwwetê xu ra veri zî be exleq weş, gunoni ra dûr vînayiş, putoni ra xu kerdiş omenî zonayiş. Hemi zî tarîxi di yo qeyd çînî ku Muhammed aleyhîselam yo gune kerda. Çendek, wextê Pexamberî yi di îctihad ser tike kemî virazîye înî zî xeta û guna nîye; bîlaeqs rizayê Homê ser wesîleyê sewab ê.[6]
Guerê qenaatê ma ‘barêka be lutfê Homê paştê Muhammed aleyhî selamî ra ru nîya ya’ di tewiri di yena îzahkerdiş:
- Wu mîyonê a komi di cuwiyenî, yi bawerî û ehlaq ser kowti bî haleko xirab. Yin, erdo ser zey ‘şîrk, dizdî, zulm, faîz, reqî wuerdiş, nêheqî…’ yo guna nimendi bi kerden. In hali zî Pexamberî ma rî giron omen û zerrê yi dejêne. Ina yo bara gironi bî, Homê be paştgirîyê xu paşta da Muhammed aleyhîsselam û be wehy şirawtiş zerrê yi kerd hîra û ina gironî da wera.
- Yi kafiron û muşrîkonê Mekke di qey dînê Home kowten tîver û mucadele kerden. Îsyan, heqaret, ver vecayişê ê kafiron Muhammed aleyhisselamî rî giron omen. Homê zî ina ser zaf paşt da ci û wu be ardimê xu wuar nêverda.
- Û ma zîkr(nome û wesf)ê tu kerd berz.
Homê, în alêm hemi viraştî û mîyonê yini ra înson vîcîno û meqemê ‘ebdî dawa ci. Mîyonê înson, cîn û meleketoni ra zî Muhammed aleyhîsselam vîcîno. Wu alêmoni rî kerdo wesîleyê rehmet û meqama Mehmud dawa ci.
Hemi zî yi ra ver ‘kîtabono muqeddesi di nomeyê yi nuşt û mîjdonê omayişê yi do, kelimeyê şehadeti di nomeyê yi pa nomeyê Homê ca gurewto, Quroni di pîya îtaatê Homê yi rî zî îtaat wazîyo.’
Rina ina ayet di yena fohmkerdişi ‘Heta ruecê qiyamet nomeyê Muhammed û dîneko teblîğ keno dunya di şinasyen û vilabeno.’
Rina ê wesfî Muhammedî Quroni di vîyerenî ê zî me’nayê nomeyê Muhammed aleyhîsselam berzkerdişi di yenî fohmkerdişî.
- Helbet pîya zuarî di yo rehetî est a.
- Raşti ra, pîya zuarî rina yo rehetî est a.
Hz. Pexamber û ombazî yi, Mekke di zaf îşkence onten, muşrîkonê Mekke yin zaf şedinen û tengî dene yin. Bisilmonê zî in zulum û heqerati ra zaf dejiyen. İn hal hem Hz. Muhammed hemi zî bawermendon qehirnen û yi kowten ver. Homa zî hem qey teselîdayişê yin hemi zî qey rehetkerdişê zerrê yin în wurd ayet şirawut û mîjdon da ku, her tengî dima yo hîrayî, nêweşî dima weşî, renconî dima arisyaye, zuarî dima rehetî, gironî dima şenikî est a.
Riwayet bîya ku wextêko ina ayet nazîl bîya Hz. Muhammed aleyhîsselam mîjdon dawa bawermendon û hina vato:
“Şima rî mîjdoni bi! Şima rî rehetî omîy; hînî yo zuarî çire nêeşkena di heb rehetî qelbido!”
- Çi wext ti bîye veng, o wext (yowna gure ser) biko xebat
- Û (tenika) vere xu bidi Rabbê xu.
Dunya, cayê gure, xebat, renconî û cehd a. Însonî rî zî ‘geurê ‘amelê yi, xebatê yi’ yo qezonç est o. Homa ‘battalî, beradayî, veng gerayişî’ ra hesnêkeno. Eg in kesêk yo bawermend o yan zî Hebîbê Homê Hz. Muhammed o cî rî qet veng vindertiş nêbena. Gera merdimo bawermend, yo gure ra- in gure çi beno w abi bo, ha yo gureyo taybetî ha yo gureyo komelî- biveng lezalez dest bierzo yowna gure. Ku her wexte xu di wa gureko muhîm seri bişuxulîy.
Mavac; destmac qedîya wa destpêkero nimac, Qur’on wendiş qedîya wa bihevily tefekkür, gûreyê yi ruecî qedîya wa keye û tutonê x udi tekîlî bikero, sedeqa dayişî ra biveng wa bihevily vacîyayişê holî…
İna tefsir ser yena fohmkerdiş gera Resulullah û şexsê yi di Bisilmonê “heme wextê xu gurono xeyrini di bivîyarnen; îbadet, dûa, de’wet bîkeren; guronê dunya ser bixebityen, biromen, bimusen, yobînonî rî ardim bikeren, paşt biden yobînonî…”
Gera merdim ha xebatê ha ‘ebdîyê xu di tena ver xu bido Homê, çi gure beno wa bibo waştişê rizayê Homê ser bîkero û çi wazeno zî wa Yi ra biwazo.
[1] Hayrettin Karaman, Mustafa Çağrıcı, İbrahim Kafi Dönmez, Sabrettin Gümüş, Kur’an Yolu V, Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları, Ankara, 2007, s.583-584
[2] E.n.v
[3] E.n.v
[4] Sîre, 1/174; Tabakât, 1/112; Taberî, 2/128
[5] Bionen, Fexreddîno Râzî, XXXII, 4-5
[6] Buhârî, “İ’tisâm”, 13, 21; Müsüm, “Akziye”, 15; ayrıca bk Tevbe 9/43; Fetih 48/2